چرا دختران عروسک‌بازی می‌کنند و پسرها ماشین‌بازی را ترجیح می‌دهند؟

دانش‌های بنیادی - باورهای پیشین، اجبارها و انتظارهای اجتماعی را دلیل تفاوت در انتخاب اسباب‌بازی‌ها بین دختران و پسران می‌دانستند، در حالی که مطالعات جدید نشان می‌دهد که این تفاوت در واقع زیستی و وابسته به هورمون‌ها است.

بهنوش خرم‌روز: معمولا برای دختربچه‌ها عروسک می‌خرند و برای پسربچه‌ها ماشین‌های چرخ‌دار اسباب‌بازی. حتی اگر بچه‌ها آزادی انتخاب هم داشته باشند،‌ معمولا دخترها از سبد اسباب‌بازی‌ها، عروسک برمی‌دارند و پسرها ماشین‌ها را ترجیح می‌دهند. اما ریشه این تفاوت در کجا است؟ برخی این بحث را مطرح می‌کنند که این رفتار،‌ در واقع پاسخی به انتظارات اجتماعی است،‌ اجتماع انتظار دارد که دخترها نقش مراقب و مادر را بازی کنند،‌ در حالی که پسرها را به فعالیت تشویق می‌کند. اما گروهی از دانشمندان با این فرضیه موافق نیستند و آن را قدیمی و از دور کنار رفته می‌دانند.
به گزارش لایفز لیتل میستریز، مطالعات محققین نشان می‌دهند که میمون‌های نوجوان نر هم ترجیح می‌دهند با اسباب‌بازی‌های چرخ‌دار بازی کنند،‌ در حالی که میمون‌های ماده به سراغ عروسک‌ها می‌روند. این در حالی است که در جامعه میمون‌ها، هیچ عرف و انتظاری در این زمینه وجود ندارد. پس چه چیزی عامل این تفاوت است؟
مطالعاتی که بر روی دو گونه متفاوت از میمون‌ها در سال‌های 2002/1381 و 2008/1387 انجام گرفت، تاکید دارد ‌این که کودک چه نوع اسباب‌بازی را انتخاب کند، ‌اساسی زیستی دارد. سوالی که در سال‌های اخیر در این زمینه بیشتر بحث‌برانگیز بوده،‌ این است که چه‌طور و چرا ویژگی‌های زیست‌شناختی جنس نر (چه در انسان و چه در میمون‌ها)، باعث شده ماشین‌های چرخ‌دار را برای بازی انتخاب کنند در حالی که جنس ماده، عروسک را ترجیح می‌دهد.
 

مطالعات جدیدی که همچنان هم در حال انجام هستند،‌ نشان می‌دهند که مواجهه جنین با هورمون‌ها در رحم مادر، منجر به ترجیح اسباب‌بازی‌های متفاوت بعد از تولد می‌شود. این که چرا در مسیر تکامل چنین تفاوتی به وجود آمده،‌ هنوز هم یک معماست. دانشمندان حدس می‌زنند که شاید این اسباب‌بازی‌ها به رشد مهارت‌هایی کمک می‌کرده‌اند که اجداد ما برای انجام نقش‌های خود بدان‌ها نیاز داشته‌اند.
برای اولین بار، ‌در سال 2009/1388، گریانه الکساندر استاد روانشناسی دانشگاه ای.اند.ام تگزاس و همکارانش،‌ با پیگیری نگاه نوزادان به این نتیجه رسیدند که سطح هورمون تستوسترون در بدن نوزادان پسر 3 و 4 ماهه با زمانی که صرف تماشای اسباب‌بازی‌های معمول پسرانه مانند توپ‌ها و ماشین‌ها می‌کنند، همبستگی دارد. در حالی که این همبستگی در مورد زمان گذاشتن برای تماشای اسباب‌بازی‌های دخترانه وجود نداشت. همچنین میزان مواجهه آن‌ها در دوران جنینی با هورمون آندروژن با علاقه به نگاه کردن به اسباب‌بازی‌های متداول پسرانه همبستگی داشت. (میزان مواجهه با هورمون آندروژن در دوران جنینی با استفاده از محاسبه نسبت انگشتی یا نسبت طول انگشت اشاره به انگشت حلقه قابل اندازه‌گیری است).
الکساندر در این‌باره می‌گوید: «پسرها به طور خاص،‌ وقتی نسبت انگشتی بالاتری داشتند،‌ علاقه بیشتری نسبت به تماشای توپ‌ها در مقایسه با عروسک‌ها از خود نشان می‌دادند».
کیم والن، روانشناس دانشگاه اموری که ترجیح اسباب‌بازی‌های دخترانه و پسرانه را در بین میمون‌ها بررسی کرده، می‌گوید: «نتایج مطالعه با استفاده از پیگیری نگاه نوزادان نشان می‌دهد که توجه نشان دادن نسبت به این اسباب‌بازی‌ها خیلی زود شروع می‌شود، قبل از این که اجتماع تاثیری بر کودک گذاشته باشد».
در تایید این یافته‌ها، سال گذشته گروهی از محققین انگلیسی با مطالعه دخترانی که شرایطی تحت عنوان هایپرپلازی آدرنال مادرزادی (شرایطی که در اثر مواجهه غیرعادی با هورمون مردانه آندروژن درون رحم به وجود می‌آید) داشتند، ترجیح می‌دادند با اسباب‌بازی‌های معمول پسرانه بازی کنند.
اما چرا هورمون مردانه باید باعث شود که کودک به اسباب‌بازی‌های چرخ‌دار و توپ‌ها بیشتر علاقه داشته باشد؟ یکی از فرضیه‌های معمول این است که بازی با چنین اسباب‌بازی‌هایی،‌ فعالیت‌های شدیدتر در آینده را تسهیل می‌کند،‌ چیزی که پسرها از نظر تکاملی برای انجام آن برنامه‌ریزی شده‌اند. اما مطالعه‌ سال 2009/1388 نشان داد که در واقع علاقه پسربچه‌ها به توپ‌ها و ماشین‌ها،‌ قبل از مرحله‌ای که واقعا بچه‌ها به بازی مشغول می‌شوند، ‌شروع می‌شود. نوزادان پسری که تنها 3 ماه دارند، به اسباب‌بازی‌های مربوط به جنس خود خیره می‌شوند،‌ در حالی که هنوز توانایی بازی با آن‌ها را حتی ندارند.
الکساندر توضیح می‌دهد: «با در نظر گرفتن این که آن‌ها از نظر جسمانی هنوز نمی‌توانند با چنین اسباب‌بازی‌هایی بازی کنند، ‌نتایج ما نشان می‌دهند که ترجیح اسباب‌بازی‌های پسرانه ربطی به فعالیت‌های پسرانه و آمادگی برای آن‌ها ندارد.»
والن اما در این‌باره محتاط‌تر است. وی می‌گوید: «تفسیر این نتایج کار دشواری است چون ما نمی‌دانیم مردم چرا نسبت به چیزهای مختلف توجه نشان می‌دهند. چیزی که واضح است این است که نوزادان این اسباب‌بازی‌ها را در محیط تشخیص می‌دهند. دلیلش ممکن است تسهیل فعالیتی باشد که به آن علاقه دارند».
بنابراین این بحث همچنان ادامه دارد. الکساندر در مطالعه جدید خود، بررسی کرده که آیا کودکان 19 ماهه‌ای که با توپ و ماشین بازی می‌کنند، ‌بیشتر از بچه‌هایی که با عروسک بازی می‌کنند، به اطراف حرکت می‌کنند یا نه. جواب منفی بود. البته کودکان با سطوح بالاتر هورمون تستوسترون بیشتر از بقیه فعال هستند، اما آن‌ها چه توپ داشته باشند،‌ چه ماشین و چه عروسک،‌ باز بیشتر از بقیه فعالیت و جابه‌جایی دارند. وی می‌گوید: «ما هیچ مدرکی نداریم که نشان بدهد این باور عمومی درست است که پسرها برای افزایش مهارت‌های حرکتی خود،‌ اسباب‌بازی‌های خاصی را انتخاب می‌کنند.»
پس دلیل واقعی این تفاوت چیست؟ شاید خیلی ساده، توپ‌ها و ماشین‌ها برای پسرها و نمادهای انسانی برای دخترها از جذابیت بیشتری برخوردار باشد. در مورد این که این تفکیک در تکامل چه مزیتی داشته، ‌دانشمندان در واقع زیاد نمی‌دانند. به گفته الکساندر، یکی از احتمالات این است که دختران طوری تکامل یافته‌اند که محرک اجتماعی، ‌مثلا مردم،‌ را خیلی مهم دریافت کنند،‌ در حالی که ارزش محرک اجتماعی ادراک‌شده در پسرها کم‌تر است.
در عین حال، پسرها می‌خواهند توانمندی‌های فضایی و مسیریابی خود را تقویت کنند. والن می‌گوید: «مطالعات متعددی بر روی انسان‌ها و سایر نخستی‌ها نشان می‌دهند که توانمندی مردان در چرخش ذهنی به حد قابل توجهی بالاتر است، یعنی توانایی حفظ یک تصویر در ذهن و چرخاندن آن در ذهن. شاید بازی با اشیایی مانند توپ و چرخ،‌ یکی از راه‌های تقویت چنین توانمندی باشد.»
شاید داشتن این توانایی در حال حاضر آن‌قدرها خاص و مردانه به نظر نرسد،‌ اما چنان که والن توضیح می‌دهد،‌ برای اجداد ما به عنوان شکارچی بسیار مهم بوده است. چنین توانایی به مردان اجازه می‌داده یک سیستم خودمحور برای مکان‌یابی در فضایی سه‌بعدی داشته باشند. بدین ترتیب،‌ می‌توانستند برای شکار، مسافت‌های طولانی را بپیمایند و راه خود را پیدا کنند.