دیواره پله ورودی

تخت جمشید یا پارسه که در شهرستان مرودشت در شمال استان فارس واقع است، ^[1] نام یکی از شهرهای باستانی ایران است که طی سالیان پیوسته، پایتخت مجلل و تشریفاتی امپراتوری ایران در زمان امپراتوری هخامنشیان بوده‌است. در این شهر باستانی، مجموعه کاخ‌هایی به نام تخت جمشید وجود دارد که در دوران زمامداری داریوش بزرگ، خشایارشا و اردشیر اول بنا شده‌است و به مدت حدود 50 سال، مرکزی برای برگزاری مراسم آیینی و جشن‌ها مخصوصاً نوروز بوده‌است. تخت جمشید با نام‌های پارسه، هزارستون، چهل منار و پرسپولیس نیز معروف است. در نخستین روز سال نو گروه‌های زیادی از ملل گوناگون به نمایندگی از ساتراپی‌ها یا استانداری‌ها با پیشکش‌هایی متنوع در تخت جمشید جمع می‌شدند و هدایای خود را به شاه تقدیم می‌کردند.^[2] بنیانگذار تخت جمشید داریوش بزرگ بود، البته پس از او پسرش خشایارشا و نوه‌اش اردشیر یکم با گسترش این مجموعه به بزرگی آن افزودند. بسیاری از اطلاعات موجود که در مورد تاریخ هخامنشیان و فرهنگ آنها در دسترس است به خاطر سنگ‌نبشته‌هایی است که در این کاخ‌ها و بر روی دیواره‌ها و لوحه‌های آن حکاکی شده‌است.^[3] باور تاریخدانان بر این است که اسکندر مقدونی سردار یونانی در 330 پیش از میلاد، به ایران حمله کرد و تخت جمشید را به آتش کشید ^[4] و احتمالاً بخش عظیمی از کتابها، فرهنگ و هنر هخامنشی را با اینکار نابود نمود. با این‌حال ویرانه‌های این مکان هنوز هم در شهرستان مرودشت در استان فارس برپا است و باستان شناسان از ویرانه‌های آن نشانه‌های آتش و هجوم را بر آن تأیید می‌کنند.

کاخ تَچَر، کاخ تچرا، تالار آینه یا کاخ اختصاصی داریوش بزرگ به معنای خانه زمستانی از نخستین کاخ‌هایی است که بر روی صفه تخت جمشید کشف گردید. سنگ‌های این کاخ، خاکستری است به طوریکه عکس آدمی در آن می‌افتاده و به همین جهت در این اواخر آن را آینه خانه و یا تالار آینه هم می‌خواندند. بر روی دیواره‌های پلکان این کاخ نقوش گوناگونی دیده می‌شود. از شاهان هخامنشی داریوش اول، خشایارشا و اردشیر سوم کتیبه‌هایی در این کاخ به جای مانده‌است. پس از هخامنشیان و در دودمان‌های بعدی، اشخاصی مثل شاپور دوم، عضدالدوله دیلمی، بهاءالدوله دیلمی، علی آق‌قویونلو و سلطان ابراهیم میرزا تیموری از خود کتیبه‌هایی در این کاخ بر جای گذاشته‌اند

کاخ هدیش یا کاخ اختصاصی خشایارشا در شرق کاخ ه در کوشک شاهی تخت‌جمشید قرار دارد. به گواهی کتیبه‌های کاخ هدیش، این بنا به دستور خشایارشا ساخته شده‌است. او در یک کتیبه این بنا را هدیش خوانده اما در نبشته‌ای دیگر، آن را تچر نامیده‌است. کاخ هدیش بر سینه سنگ و در جنوب صفه ساخته شده و کف آن نسبت به سطح دشت نزدیک به 18 متر بلندتر است. محور طولی کاخ، غربی–شرقی بوده و مساحت آن تقریباً 2550 متر مربع (40 در 55) متر است. یک پلکان دو طرفه در سمت غرب و یکی دیگر در سمت شمال شرقی، آن را به ترتیب به حیاط کاخ تچر و حیاط کاخ د می‌پیوندد.

در سرتاسر جنوب کاخ، بالا خانه یا ایوانی با لبه کنگره دار موجود است که که از دو طرف شرق و غرب توسط پلکان‌های باریکی به درون قسمت غربی حرمسرا راه داشته‌است. پلکان غربی هنوز موجود است اما پلکان شرقی که آجری بوده، از میان رفته است و علیرضا شاپور شهبازی باستان‌شناس ایرانی آن را در سال 1357 خ آن را به حالت اولیه‌اش بازسازی کرد. قسمت اعظم کاخ را یک تالار مرکزی مربع شکل شامل شش ردیف ستون 6 تایی تشکیل می‌داده‌است. در شمال این تالار ایوانی 12 ستونی (دو ردیف 6 تایی) وجود داشته که توسط دو درگاه بزرگ به تالار راه می‌یافته و یک در دیگر، تالار را به بالا خانه باریک جنوبی می‌پیوسته‌است. در دو جانب شرقی و غربی تالار، دو دستگاه ساختمان، مرکب از اتاق نگهبانان، اتاق چهار ستونی، کفش کن و برج محافظ وجود داشته و پلکان شمال شرقی، را به کفش کن شرقی هدایت می‌کرده‌است. بر درگاه‌های بزرگ، نقش خشایارشا، با تاج صاف بی کنگره دیده می‌شود.